Eerder deze week was het schaapscheerderskoud; de wind woei vlagerig en de regen stortte naar beneden. Ik school in het voorportaal van de Gotische kapel. Gezeten achter een houten desk rolde ik een stuk perkament uit en doopte een ganzenveer in het inktpotje. Een excuusbrief schrijven aan mijn schrijfkompaan, dat was wat mij te doen stond. Doch amper de aanhef uitgeschreven, hoorde ik plots haar stem.

‘Hoi.’

Enigszins opgelucht legde ik de veer neer. ‘Goedemorgen. Wat een verrassing is dit.’

‘Ik had ook niet verwacht dat ik zou komen. Maar ineens wilde ik weten hoe de vlag erbij hing.’ Ze klopte het water van haar paraplu en zette hem tegen het muurtje. Daarop kwam ze naar mij toelopen, haar blik op het perkament gericht. ‘Beste Anita?’

‘Een excuusbrief,’ antwoordde ik.

Behendig liet ze de rugzak van haar armen glijden en zwaaide hem de schrijftafel op, om er vervolgens een thermoskan uit te halen. ‘Thee?’

Ik knikte.

Het opwarmertje werd zo heet geschonken dat er wolkjes uit de bekers ontsnapten. Ze pakte haar drankje op, liep richting pilaar en ging ertegenaan leunen. Haar twinkelogen daagden mij uit. ‘Een excuusbrief zeg je? Vertel.’

Liefst wilde ik om de brij heendraaien, maar ik deed het niet. Per slot van rekening had zij de moeite genomen om door dit hondenweer hierheen te komen. ‘Het spijt me dat ik luisterde zonder je te horen. Ik wilde het gesprek snel afronden om vooruit te kunnen met andere projecten.’

‘Aha. En verder?’

‘Verder ging ik voorbij aan jouw gevoelens en dat hoort niet.’

Ze pakte een stoel en kwam tegenover me zitten. ‘Oké. Dat is dan gezegd. Nu ik.’

‘Jij?’

‘Ik heb ook spijt.’ Andermaal zocht ze mijn ogen. ‘Niet over wat ik gezegd heb D. Je streng belerende toon op het laatst was ab-so-luut onnodig.’

‘Het ongeduld was ongepast.’

‘Maar,’ biechtte ze op, ‘ik had niet van het ene op het andere moment uit het verhaal moeten stappen. Sorry voor dat. Samen verhalen vertellen, betekent ook samen verhalen afronden, zelfs als het lastig wordt.’

‘Ik had verwachtingen,’ antwoordde ik. ‘En wie verwachtingen heeft, verzuimt om een gesprek open tegemoet te treden. Een dergelijke situatie leidt vaak tot een ongewenst einde.’

‘Hmm… verwachtingen. Was je teleurgesteld D?’

‘Verwachtingen zadelen je meestal op met teleurstelling.’

Ze verschoof naar het puntje van haar stoel. ‘Zie je, als je niet aan verwachtingen voldoet, stel je anderen teleur. Ik wil niemand teleurstellen.’

‘Degene die voor zichzelf verwachtingen schept en ervan uitgaat dat een ander daaraan gaat voldoen, is verantwoordelijk voor de teleurstelling. Iedereen heeft recht van neen zeggen.’

‘Klinkt weer helemaal Dyamos, D. En ik snap het, rationeel gezien. Maar emotioneel?’ Ze leunde met haar ellebogen op tafel en liet haar hoofd in haar handen rusten. Even later rechtte ze de rug en vertelde, dat het voldoen aan verwachtingen haar van de leidraad hield die ze voor zichzelf had uitgezet. Daarom ook dat ze zich vorige keer in de wieken geschoten voelde toen ik het onderwerp aansneed. Ze realiseerde zich dat ze de afspraken die ze met zichzelf maakte, steeds doorschoof naar een datum verderop in de toekomst. Niet alleen omdat er zaken van anderen tussendoor kwamen, maar ook omdat piekergedachten over voldoen aan verwachtingen en over grenzen stellen, de schrijftijd opslokten. In Coronatijd had ze dat minder aan de hand gehad. Maar nu het oude normaal haar agenda binnenhuppelde, zag ze de geest de boel weer saboteren. ‘Het klinkt heel onaardig,’ zei ze, ‘maar ik wil sommige dingen gewoon niet meer doen.’

‘Dan moet je sommige dingen gewoon niet meer doen.’

‘Alsof dat zo makkelijk is.’

‘Nee zeggen is niet moeilijk. Het neen achteraf voor jezelf rechtvaardigen als je gebeten wordt door schuldgevoel, dat is moeilijk.’

‘Jij zegt het. Tegen personages kan ik natuurlijk wel nee zeggen.’ Ze lachte.

‘Mooi compliment. Dankjewel.’

‘Je had gelijk,’ vervolgde ze, ‘ik ben constant bezig met om me heen kijken of alles wel goed reilt en zeilt. Terwijl dat helemaal niet nodig is.’

‘Het is tot gewoonte verworden om buiten het schot van andermans woede en afwijzing te blijven.’

‘Inderdaad. En ik ben er meester in hè. Ik lees de wensen van gezichten en kom er al in tegemoet voordat ze zijn uitgesproken.’

‘Dan ben ik benieuwd hoe je je gedraagt als iemand je daadwerkelijk om een gunst vraagt.’

‘Als ik het niet wil doen, heb ik op voorhand mijn nee al honderd keer geoefend, want ik ruik ze van verre al op me afkomen hè, die gunsten. En dan leg ik tig keer uit waarom iets echt niet kan, om vervolgens het gesprek te eindigen met nou ja… voor deze keer dan. En dan doe ik dus alsnog wat ik niet wilde doen. Onderhuids woedt boosheid; boos op mijzelf omdat ik mijn grenzen niet bewaakt heb, en op die ander omdat ie altijd bij mij moet wezen. Dat is toch raar D, ik lijk wel niet goed bij mijn hoofd.’

‘Even voor de duidelijkheid. Verwacht jij van mij dat ik me hierover uitspreek?’

‘Ja natuurlijk! Wat denk jij dan? Ik zeg dit niet om… O, wat erg, nou heb ik zelf verwachtingen, en ik ga er zomaar van uit dat jij daaraan voldoet.’ Haar ogen draaiden naar de hemel. ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt…’ Ze nam een adempauze. Een paar tellen later keek ze me recht aan. ‘D? Wil je aan mijn verwachting voldoen?’

‘Graag zelfs. Wat precies vraag je mij?’

‘Moet ik dat nog uitleggen?’

‘Pardon?’

‘Grapje. Kan je toch wel hebben vandaag?’

Dat kon ik het zeker hebben. Ik voelde me helemaal verblijd met haar bezoek, want de afgelopen weken hadden mijn gedachten me angst aangejaagd. Wat als ik haar teleurgesteld had met mijn verwachtingen? Dat zou zomaar consequenties voor mij kunnen hebben. Misschien zou het deze keer wel leiden tot een schrijfbreuk, dan behoorde ik ineens tot de onvoltooid verleden tijd. Ik ontleende mijn bestaansrecht aan deze creatieveling, daar had ik toch wat zuiniger mee om te springen. De laatste keer dat ik een dergelijke toon…

Plof! Haar vuist landde zo hard op tafel dat ik even van mijn stoel wipte. ‘D! Luister je wel?’

‘Eh… Zeker. Ik bedoel, neen. Ik was met mijn eigen plaaggedachten. Excuseer. Ik ben weer bij het bewuste. Jij zei?’

‘Dat het niet zo is dat ik nooit iets voor een ander wil doen, dat moet je heus niet denken.’

‘Dat denk ik niet.’

‘Ik mag graag iets betekenen voor mensen.’

‘Mij hoef je niet te overtuigen.’

Ze zuchtte diep. ‘Maar ik ben niet met alles oké. Daar wil ik nee tegen kunnen zeggen; tegen de dingen die ik uit mezelf niet zou doen omdat ik er niet achtersta of van een ander nooit zou vragen. Snap je dat? Gewoon nee kunnen zeggen zonder dat ik dagenlang aan mijn eigen kop loop te zeuren over had ik toch niet dit of had ik toch niet dat.’

‘Anderen laten je stukken zien waaraan je zelf te werken hebt. Vraag: waarom moeten anderen respect voor jouw neen hebben, als jij hen laat zien dat je voor je eigen neen geen respect kunt opbrengen?’

‘Hè D. Getverdemme!’

Ik moest lachen omdat ze zichzelf onmiddellijk herkende in mijn woorden. Zoveel was vast geleerd. ‘Zie,’ vervolgde ik, ‘als je twijfelt of je iets wel of niet moet doen, heb je al een signaal te pakken. De twijfel is reden om bedenktijd te nemen en er later op terug te komen. Eenmaal thuis, gedachtenreis je terug in de tijd. Je herinnert je snel genoeg of iemand een veelvrager is die pas stopt als jij ho roept. Het zal je leren.’

‘Ja nou.’

‘Twijfel is overigens niet het enige signaal. Zodra je aanvoelt dat iemand verwacht dat je ergens mee instemt, en je meegezogen wordt in een situatie die je losweekt van je ware zelf, moet je eruit stappen.’

‘Een situatie die je losweekt van je ware zelf?’

‘Alsof je een rol speelt in een theaterstuk en iemand de derde acte herschreven heeft maar vergeten is om jouw de wijzigingen van het script door te sturen.’

Ze schaterlachte. ‘Ah. Bedoel je dat? Ja. Dat zijn van die momenten waarop ik mezelf ook nog hoor lachen om grapjes die niet leuk zijn en toezeggingen hoor doen die sodeju-nog-an-toe opnieuw tot situaties leiden waarin ik mezelf niet kan zijn! Nou jij weer.’

‘Anita, dan is toch duidelijk waar de grens ligt? Als ja zeggen of instemmen met, maakt dat je jezelf niet kunt zijn, dan wordt de prijs te duur betaald.’

Ze legde een hand onder haar kin en leunde ietwat achterover. Voor even was het weer stil.
Toen: ‘Als instemmen met… maakt dat je jezelf niet kunt zijn, dan wordt de prijs te duur betaald. Wow. Dat is pas reden om nee te zeggen en piekergedachten los te laten.’

‘Het mooie is, als je het onderscheid weet te maken, en dus weet wanneer nee te zeggen, de intentie achter je ja’s aan zuiverheid zal toenemen.’

‘Daar doe ik het voor!’ Ze hupte van haar stoel, pakte haar rugzak en toverde een bewaardoos tevoorschijn. ‘Apfelstrudel!’ zei ze lachend. ‘Heeft mijn man voor ons gebakken.’

Apfelstrudel? Onmiddellijk ging ik recht zitten en pakte een vork aan. ‘Wat heerlijk!’

Terwijl ze de stukken op de bordjes legde zei ze: ‘Ik kwam hierheen zonder verwachtingen. Ik dacht bij mezelf, ingeval het onverwacht tot een leuk gesprek komt, kan ik wat gezelligheid serveren. Begin jij ineens over verwachtingen en reikt mij op deze druilerige dag handvaten aan om met een van mijn grootste valkuilen om te gaan. Dat had ik niet verwacht.’

‘Valkuilen en problemen. Ken je je eigen aandeel, ken je je zelf.’

Ze hief het vingertje. ‘Problemen waar ik zelf verantwoordelijk voor ben omdat ik ze voor mezelf heb gecreëerd.’

‘Ik zeg, op die bewustwording mag gesnoept worden.’ Lachend prikte ik mijn vork in de strudel.